Tarihçi Ulugana: Çözüm Lozan'ı lağvetmek değil, demokratik bir anayasanın teşkilidir

İSTANBUL - Lozan Antlaşması tartışmalarını değerlendiren tarihçi Sedat Ulugana, "Kürt sorununu çözecek olan Lozan’ın lağvedilmesi değildir. Çözüm demokratik ve çoğulcu bir anayasanın teşkilidir" dedi.

Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan'ın "Barış ve Demokratik Toplum Çağrısı" sonrası PKK 12'nci Kongresi'ni gerçekleştirdi. Fesih kararı alan PKK, yaptığı açıklamada, "PKK, kaynağını Lozan Antlaşması ve 1924 Anayasası’ndan alan Kürt inkâr ve imha siyasetine karşı halkımızın özgürlük hareketi olarak tarih sahnesine çıktı" ifadelerini kullandı. Kürt sorununun demokratik ve barışçıl yöntemlerle çözülmesine süregelen karşıtlıklarıyla bilinen ulusalcı ve milliyetçi kimi kesimler, bu söylemler üzerinden yürütülen süreci hedef aldı. Bu kesimin güncel siyasi propaganda olarak tartışmaya açtığı Lozan Antlaşması'nın tarihsel sürecini, Kürt sorununun çözümsüzlüğüne etkisini Mezopotamya Ajansı'na (MA) değerlendiren tarihçi Sedat Ulugana, Kemalistlerin Lozan'ı Antlaşması'nı "Türkiye'nin tapusunun alındığı antlaşma" olarak okuduğunu söyledi. 
 
Neo-Osmanlıcı kesimlerin ise "antlaşmayla Türkiye'nin kısıtlandığı" şeklinde yoruma sahip olduğunu belirten Ulugana, Lozan'da Türkiye için iki önemli husus olduğuna dikkati çeken Ulugana, "Birincisi kapitülasyonların kaldırılması. İkincisi ise daha önce Mustafa Kemal'in de çerçevesini çizmiş olduğu sınırlardan ödün verilmemesi. Ve bu sınırların içine Musul ve Halep vilayetleri, özellikle de Musul'u eğer mümkünse sınırlara dahil etmek. Türkiye heyeti, 20 kişiden oluşuyor. Heyetin baş müzakerecisi İsmet İnönü'dür" dedi.  
 
Lozan'ın imzalanmasından önce Türkiye lehine bir konsensüs oluştuğunu vurgulayan Ulugana, "Lozan'dan önce 1921'de Fransızlarla bir Ankara Antlaşması imzalanmış. Daha sonra Mudanya Mütarekesi ile de İngilizlerle bir konsensüs oluşmuş. Bir konsensüs dahilinde Lozan'a gidildi. Lozan öyle bilindiği gibi sıfırdan başlayan diplomatik bir müzakere süreci değildir. Resmi tarihte anlattığı şekilde değildir. Orada Kürt'ün esamesi okunmadı. Lozan'da Fransızlar da İngilizler de bununla ilgilenmiyordu. Türk tarafında o dönem için güçlü argüman şuydu: 'Biz burada Kürtler ve Türkler adına buradayız.' Bunu İsmet Paşa'nın kendisi söylüyor. Böyle bir giriş konuşması var. Bu uluslararası konsensüs dahilinde Kürtler statüsüz bırakıldı. Tarihi önemi budur" ifadelerini kullandı. 
 
LOZAN'IN TÜRKİYE İÇİN İKİ ÖNEMLİ KONUSU
 
Lozan'ın Türkiye için iki önemli konunun olduğunu söyleyen Ulugana, "Birincisi kapitülasyonların kaldırılmasıydı. Bunu Fransızlarla müzakere ettiler. Çünkü Fransızların Türkiye'de çok fazla yatırımı vardı. O dönem Osmanlı'nın bütün altyapısı Fransızların elindeydi. Tütün Rejisi idaresinden tutun, büyük şehirlerdeki elektrik şebekesi, tren yolları, tramvaylar, Osmanlı Bankası, Kredilyon İzmir Bankası gibi bankalar Fransız sermayesidir. Fransızların konsolosluklarının da ekonomik ve siyasi avantajları vardı. Fransızlar bunlardan vazgeçmek istemiyorlardı. Fransızlar Türkiye'ye 'Bizim sermayemiz ne olacak? Osmanlı'nın bize çok fazla borcu var. Siz bu borcu ödemeyi taahhüt ediyor musunuz?' diye sorar. Türk tarafı da bunu makul bir şekilde kabul eder. Osmanlı bölündükten sonra birden fazla devlet oluşmuştur. Bu devletler Fransa'nın borçlarını kendi aralarında bölüştürürler. Fransızlarla olan diğer bir husus Suriye sınırının çizilmesi meselesidir. İsmet Paşa bunun 1921'de Ankara Antlaşması'nda görüştüklerini söyler. Fransa'dan bir teminat ister. Fransa'da bunu kabul eder. Fransa başka bir şeye de çok itiraz etmez" diye konuştu. 
 
LORD CURZON VE İNÖNÜ ARASINDA GEÇEN TARTIŞMA
 
Lozan Konferansı'na başkanlığını yapan kişinin İngiltere temsilcisi de olan Lord Curzon olduğunu hatırlatan Ulugana, "Kendisi kurt bir siyasetçidir. İsmet Paşa'yı en çok zorlayanlardan birisidir. Türkiye'nin İngilizlerle Irak sınırının çizilmesi meselesi vardır. Türk tarafının çok ilginç bir şekilde iddiası şudur: 'Musul vilayeti bize aittir. Orada Kürt, Türkmen nüfusu fazladır. Onun için Musul vilayetinin Türkiye'ye katılmasını istiyoruz.' İsmet İnönü orada Kürtlerin Turani bir halk olduğu söyler. Lord Curzon buna karşı çıkar ve Kürtlerin İranî bir halk olduğunu söyler. İsmet İnönü de 'Kürtler Türklerle mi yoksa İngilizlerle mi yaşamak isterler' şeklinde referandum önerisinde bulunur. Lord Curzon Kürtlerin bundan anlamayacağını ve referandum sandığının ne olduğunu bilmediklerini belirtir. İsmet Paşa da 'Siz benim Kürt kardeşlerime bu şekilde hakaret edemezsiniz' der. Dolayısıyla böyle ikiyüzlüce bir diyaloğun üretildiği bir süreç. Aslında Kürtler ne İngilizlerin ne de Türkiye heyetinin umurunda değildir. Ve nihayetinde Lozan Antlaşması imzalanır. Daha sonraki süreçte Musul'dan vazgeçilir ve Musul İngilizlere bırakılır. Bu şekilde Kürdistan'ın parçalanması da artık kesinleşir" şeklinde konuştu. 
 
LOZAN'A KÜRTLERİN TEPKİSİ
 
Lozan'da Kürtlerin sorun ettiği şeyin Kürdistan'ın bölünmüş olması olduğunu vurgulayan Ulugana, Kuzey Kürdistanlıların, Güney Kürdistan'ın İngiltere'ye bırakılmasını istemediğini söyleyerek şöyle devam etti: "Meclis'te yer alan Kürt vekilleri Hasan Hayri Bey, Yusuf Ziya Bey Meclis konuşmalarında İsmet Paşa'yı topa tutarlar. Bunun ihanet olduğunu söylerler. O dönem Hasan Hayri Bey, Yusuf Ziya Bey, Hasan Sıddık Haydari gibi vekiller, o dönem için devletin Kürtlerin ve Türklerin devleti olacağına inanmışlar. Lozan'dan kısa bir dönem sonra 1924'te ki Cumhuriyet'in pratikleri 1925'e varmadan devletin Türklük üzerine inşa edilen bir devlet olduğu ve Kürt kimliğine dair inkâr siyasetinin yavaş yavaş belirginleştiğini görürler. Ondan sonra birinci Meclis lağvedilir. Yeni bir meclis kurulur. İlk mecliste yer alan ve 'Kürdistan vekilleri' dedikleri vekiller, o mecliste yer bulmazlar. Bir kısmı kendi köşesine çekilir bir kısmı da siyasi arayışlar içine girer. En büyük şey de ordunun içinde Kürt subayları gizli bir örgütlemeye gitmiş olmaları ki daha sonra biz bunu Azadi Komitesi olarak göreceğiz. Şark Ordusu'nda Albay olan Cibranlı Halit Bey var. İhsan Nuri Paşa, Vanlı Ahmet Rasim, Mardinli Celal Bey, Tevfik Bey gibi ordunun içindeki Kürt subayları örgütlenmeye giderler. İddiaya göre, askeri kalkışma 1924 Eylül'ünde yanlış anlaşılma üzerinden erkene çekilir. Askeri kalkışma yaşanır, ama başaramazlar. Birçoğu idam edilir, birçoğu da firar eder. Dolayısıyla Lozan'dan sonraki süreç bir tasfiye dönemidir."
 
'MESELE LOZAN DEĞİL DEMOKRATİK BİR ANAYASA'DIR'
 
Kürt halkını kısıtlayan şeyin Lozan'ın kendisi olmadığını vurgulayan Ulugana, şunları dile getirdi: "Kürtleri kısıtlayan devletin iç işleyişidir. Birincisi meclisin lağvedilmesidir. 1924'te yapılan anayasanın demokratik olmamasıdır. Yapılması gereken Lozan öncesi anayasadır. O da eksiktir. Kürt halkının bugün sorun ettiği Lozan'a giden Türk heyetinin Kürtlerin hakkını savunma beklentisidir. Bugüne de bakıldığında devletle, yani aynı süreci aslında yaşıyoruz. Hakikaten yine Ortadoğu özelinde işte bu kadar karman çorman bir siyasi ve askeri harita söz konusuyken Amerika, İsrail ya da başka herhangi Avrupalı bir devlet mi Kürt'ün hukukunu savunacak? Ki bu aynı zamanda halklar arasındaki çelişkiyi de daha da derinleştiren bir şey. Yoksa Türk devleti, cumhuriyeti beraber kurduğu Kürtlerle yeni demokratik bir anayasa hazırlayıp kardeşlik hukukunu yazıya döküp gerçek bir kardeşlik mi tesis edecek? Kürt sorununu çözecek olan Lozan'ın lağvedilmesi değildir. Kürt sorununu çözecek olan demokratik, çoğulcu bir anayasanın teşkilidir."
 
MA / Melik Çelik
 
 

Diğer başlıklar

20:21 İran BM'den tazminat talep etti
20:18 TTB: Barışı ve toplum sağlığını savunuyoruz
20:04 MİT Başkanı Kalın Hamas heyetiyle görüştü
19:55 Omerya bölgesinde yangın rüzgarın etkisiyle yayılıyor
19:50 Orhan Doğan mezarı başında anıldı: İzinden gideceğiz
19:41 Abdullah Öcalan'ın doğduğu evde çekilen ilk Kürtçe klip yayınlandı
19:24 Sekasor’da maden ocağına karşı nöbet 2’nci gününde
19:13 Özgür basın emekçisi Erenci mezarı başında anıldı
18:53 'Kürdistan'da 100 yıl: Hakikat Adalet ve Barış' çalıştayının sonuç bildirgesi açıklandı
18:36 Akrabalar arasında çıkan kavgada bir kadın yaşamını yitirdi
18:35 DEM Parti'den konferans: Barışın anahtarı çocukların elinde
18:17 Bodrum S Tipi'nde bir tutuklu yaşamını yitirdi
18:12 Zeynep Kınacı ve Sema Yüce için anma: Özgür Kürt kadın çizgisini belirlediler
18:00 GGC, ırkçı söylemlerle gündeme gelen TGF’den ayrıldı
17:52 ‘Emek Çalıştayı’ ön raporu: Demokratik toplumu inşa etmek hepimizin sorumluluğu
17:48 Şêx Seîd ve arkadaşları Qamişlo ve Hesekê’de anıldı
17:43 Şêx Seîd ve arkadaşları idam edildikleri yerde anıldı: Mezar yerlerini açıklayın
17:39 Kobanê Üniversitesi’nde Sosyal Bilimler Fakültesi açıldı
17:37 Elektrik akımına kapılan Mahmut Öztemel hayatını kaybetti
16:57 Hesandîn’de madene karşı açıklama: Çalışmalar durdurulsun
16:50 Kadınlardan 8 Temmuz’da Meclis önünde buluşma çağrısı
16:28 İzmir'de 2 bölgede yangın
15:46 TMMOB'dan 'Zeytinlik yasasını' geri çekme çağrısı
15:43 Şêx Seîd ve arkadaşları Xarpêt'te anıldı
15:27 MED TUHAD-FED ve ÖHD’den rapor: 631 hasta tutsak cezaevinde
13:49 DEM Parti baro başkanları ve hukukçularla buluştu
13:30 Kerboran’da çocuk etkinliği
13:28 Çiçek: Kürtler ve Öcalan söz konusu olunca hukuk rafa kaldırılıyor
13:02 Amed’de ‘Çatışma Çözümü Süreçlerinde Çocuk’ konferansı
12:50 Yangın Muğla'da kontrol altına alındı Aydın'da başladı
12:22 Bayındır: Kürt halkının 100 yıllık mücadelesi zaferle sonuçlanacak
12:21 DEM Parti’den Şêx Seîd için ‘iade-i itibar’ çağrısı
12:04 Demokratik Toplumda Emek Çalıştayı: İzleyen değil inşa eden olalım
11:39 Gimgim'da kadın festivali: Ekin'in düştüğü yerden ayağa kalkıyoruz
11:27 Orman yangınlarında 17 kişi gözaltı alındı
11:19 Trump'tan 'Gazze' açıklaması: Anlaşma yapın
10:05 Manisa ve Balıkesir’de yangın sürüyor
09:58 Jin derginin 122'nci sayısı yayında
09:55 DBP ve HDK Şêx Seîd ve arkadaşlarını andı
09:29 Küçük işletmesiyle var olma mücadelesi veriyor
09:28 Son 24 saatte Gazze'de 81 kişi hava saldırılarında yaşamını yitirdi
09:14 'Kadınlar sürece dahil olmalı'
09:13 Öğretmenler 1 Temmuz'da Ankara'da olacak
09:12 Akademisyen Mecit: Kürt partilerinde çift başlılık tek listeyi engelliyor
09:11 Hamide Rencüs: Ortadoğu demokratikleşmeyle huzura kavuşur
09:10 Prof. Dr. Sevtap Yokuş: Süreç hukuki güvencelerle başarıya ulaşır
09:09 Tetwan Belediye Eşbaşkanları: Festivalle kültürümüze sahip çıkıyoruz
09:08 'Savaş engelli sayısını artırıyor
09:07 AYM'ye göre Rozerin Çukur'un katledilmesi hukuka uygun!
09:06 'Eğitimde sermaye etkin kılınmaya çalışılıyor'
09:03 Gazeteciler: Meslektaşımızı tehdit edenler yargılanmalı
09:01 'Ötekilerin' sorunları çözüm bekliyor
09:00 29 HAZİRAN 2025 GÜNDEMİ
08:24 Erdîş’de ‘Bahar Şenliği’ coşkusu
08:23 Agirî'de 'demokratik toplum buluşması' düzenlendi
08:18 Tetwan Kültür ve Sanat Festivali’ne yoğun ilgi
08:07 Riha’da kadın katliamları protesto edildi
08:05 Sebahat Atabey kadınlar tarafından defnedildi
28/06/2025
22:23 Marsilya’da ‘Öcalan’a özgürlük’ çağrısı
22:00 Amed'te halk toplantıları: Devlet adım atmalı
21:30 Yangın açıklaması: 83 yangından 8’i aktif
21:12 Madımak anması: 2 Temmuz’a çağrı
21:09 Şirnex’teki doğa talanına tepki: Sessiz kalmayın
21:02 Manisa ve Sakarya’da yangın: Yerleşim yerleri boşaltıldı
20:43 Paramiliter gruplar Girê Eyndarê Tepesi'ne zarar verdi
20:34 İHD Çewlîg’de 7 yıl sonra temsilcilik açtı
20:17 Amed’de 6 yaşındaki çocuk yaşamını yitirdi
20:07 Marmara için kuvvetli rüzgar uyarısı
19:57 İran’a uçak seferleri başlıyor
19:22 Birçok yerde orman yangını çıktı
19:18 Trump’ın İran’a askeri hareket yetkisini kısıtlamaya yönelik tasarı reddedildi
19:15 Konya’da erkek şiddeti: 2 kadın ağır yaralandı
19:11 Erdoğan ‘İBB’ açıklaması: Ahtapotun kollarını kendileri açıklıyor
19:02 'Savaş sonrası İran baskıyı arttırdı'
18:59 Beyoğlu’nda eylem ve etkinlik yasağı
18:51 Gazeteci İrfan Değirmenci gözaltına alındı
18:48 İsrail saldırılarında 11 gazeteci katledildi
18:45 Medeni Yıldırım mezarı başında anıldı
18:39 İran'da 14 kadın, 3 çocuk katledildi
18:36 Bursa’da doğalgaz patlaması: 3’ü işçi 4 kişi yaralandı
18:31 MKM 35'nci yılında yeni mekanını törenle açtı
18:24 Şêx Seîd konferansı sonuç bildirgesi: Mezar yerleri açıklansın
18:08 Özel’den ‘kongre davası’ açıklaması
17:57 Sakine Cansız Kadın Festivali başladı
17:40 DFG ve MKG: Zeynep Durgut’un yanındayız
17:35 Şêx Seîd isyanının toplumsal bellekteki yeri tartışıldı
17:28 Antalya’da orman yangını
17:14 'Perihan Sevda Erkılıç’ın beslenme ve tedavi hakkı gasp ediliyor'
17:07 2 günde 111 yangın çıktı
16:48 30 yılın ardından tahliye edilen Engin’e kitlesel ziyaret
16:23 Ayşegül Doğan: Demokratik bir yaşam inşa edeceğiz
16:14 Sebahat Tuncel: Engellilere bakış açısını değiştirebiliriz
16:05 Rojin Kabaiş’in ailesi dosya savcısıyla görüştü
15:47 Sekasur’da kum ocağına karşı nöbet!
15:41 Roboskî Katliamı 162'nci ayında: Adalet sağlanmadan barış olmaz
15:14 Hasta tutsaklar için tahliye çağrısı
14:42 Af Örgütü’nden Galatasaray Meydanı için kampanya
14:25 Bayındır’dan partilere: Öcalan’ın ulusal kongre çağrılarına cevap verin
14:22 Çukurova TUAY-DER kongresi: Öcalan'ın çağrısı çözüme kapı araladı
14:21 'Barış iddiası varsa ihraçlar iade edilmeli'
14:20 Engelliler İçin Demokratik Toplum Konferansı: Sürecin öznesi olmalıyız
14:15 Tülay Hatimoğulları: Yasal adımlar atılmalı, KHK'lilerin sorunları giderilmeli
14:04 Demokratik Birlik İnisiyatifi Wan'da toplandı
13:41 Kayıp yakınları 3 kentte adalet talep etti
13:32 Şêx Seîd isyanının Kürdistan’a etkisi tartışıldı
13:27 Bin 57'nci hafta: 5 kişinin failleri yargılansın
13:06 Göçük altında kalan işçiler hayatını kaybetti
12:57 Çiğli ve Akhisar'da orman yangını
12:33 Çocuğa polis işkencesi davasında karar bozuldu: İndirim yapılmadı!
12:29 Amed’de çıkan yangın söndürüldü
11:40 Öldürüldüğü iddia edilen Ceylan'a dair açıklama
11:34 DEM Parti ABD’de süreç eksenli temaslarda bulundu
11:23 HPG BİM: Türk ordusunun saldırıları sürüyor
11:21 Anevrizma hastalığı olan tutsağa 'revirde ameliyat' önerisi!
10:59 Ceyhan'da bir kadın katledildi
10:58 Yıldırım katledileli 12 yıl oldu: Mücadelesine sahip çıkacağız
10:48 Mazlum Erenci mezarı başında anılacak
10:44 Erdîş Bahar Şenliği'ne katılan sanatçılar: Kültürümüze sahip çıkalım
09:17 9 kent için 'sarı kod' uyarısı
09:10 Madımak'ın tanığı: Aleviler eşit yurttaş olarak görülmeden barış sağlanmaz
09:10 Sel nedeniyle evleri zarar gören yurttaşlar çözüm istiyor
09:09 Zeynep Durgut'a tehdide gazetecilerden tepki: Cezasızlık politikası mafyaların önünü açıyor
09:08 İHD'li Pınar Zengin: Öcalan'ın fiziki özgürlüğü sürece katkı sunar
09:07 100 yıldır mezar yeri açıklanmayan Şêx Seîd'in torunu: Adil barışa destek sunarız
09:06 Petrol kuyuları yarım asırlık köyün kaynak sularını kuruttu
09:06 Mağduru oynayan avukata mahkeme aranıyor!
09:04 Ağır hasta tutsak Fatma Tokmak için yeni başvuru: Durumu çok ağır
09:00 28 HAZİRAN 2025 GÜNDEMİ
00:00 Trump, İran'a yaptırımların hafifletilmesi çalışmalarını durdurdu
27/06/2025
23:57 İmamoğlu'ndan Özgür Özel için destek çağrısı
23:49 13 yaşındaki çocuk boğularak yaşamını yitirdi
23:06 Amed ilçelerinde halk toplantıları sürüyor
22:55 Bakan Yumaklı: Sadece bugün 67 yangın çıktı
22:18 Erdîş’te binlerce kişi şenlikte buluştu
22:12 'Demokratikleşme Cumartesi Meydanı'ndan geçer'
21:59 Suriye'de Gazeteci Hesen Zaza gözaltına alındı
21:55 Tetwan Kültür ve Sanat Festivali başladı
21:18 2 vekil DEVA Partisi'nden istifa etti
21:14 Köyü basan askerler 'kaçakçılık' gerekçesiyle evleri aramak istedi
20:33 İsrail’in İran’a saldırılarında bin 190 kişi yaşamını yitirdi
20:26 Özel sektör öğretmenlerinden çağrı: Meclis çözüm bulmak zorunda
20:17 İzmir yangınlarında 1 tutuklama 3 gözaltı
19:39 ABD'de 'doğumla vatandaşlık hakkına sınırlama' yolu açıldı
18:22 CPJ’den yetkililere muhabirimiz Zeynep Durgut için çağrı
18:18 Putin: Ukrayna’yla üçüncü tur müzakerelere hazırız
17:59 IPI raporunda Zeynep Durgut ve Berivan Kutlu’ya yer verdi
17:56 Bornava'da yangın büyüyor: Mahalle tahliye edildi
17:47 Kayyım yönetimi, hem icrayı hem de AKP’li 27 avukata vekalet verilmesini kabul etti
17:38 Bursa'da orman yangını
17:34 7 kez 'cezaevinde kalamaz' raporu verildi, ama tahliye edilmedi